Günlük yaşamda giderek daha fazla yer tutan akıllı telefonlar, bilgiye erişimi kolaylaştırırken, aynı zamanda sağlık açısından ciddi riskler de beraberinde getiriyor. Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi’nden Psikiyatri Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Alptekin Çetin, 5 saatten fazla telefon kullanımı olanlara uyarıda bulundu: “Bu düzeyde kullanım, bağımlılık gelişimi açısından ciddi bir risk işaretidir.”
Yaşam kalitesini düşürüyor
Çetin, cep telefonu bağımlılığının artık yalnızca bir alışkanlık değil, klinik düzeyde teşhis edilebilen bir sağlık sorunu haline geldiğini belirtti. Bağımlılık, kişinin sosyal ilişkilerini, iş verimliliğini, aile bağlarını ve genel yaşam kalitesini ciddi şekilde olumsuz etkiliyor. Kişi, sorumluluklarını ertelemeye başladığında, gündelik rutinlerini ihmal etmeye başladığında bu durumun bağımlılığa evrildiğini düşünen uzman, “İnsanlar telefonundan uzak kaldığında huzursuzlanıyor, kaygı yaşıyor, hatta fiziksel belirtiler gelişebiliyor. Bu, bir bağımlılık döngüsünün başladığının göstergesidir” dedi.
Fiziksel ve ruhsal etkiler
Aşırı telefon kullanımı, yalnızca ruhsal değil, fiziksel sağlığa da zarar veriyor. Uykusuzluk, dikkat dağınıklığı, konsantrasyon kaybı, göz yorgunluğu, boyun ve sırt ağrıları yaygın fiziksel etkiler arasında yer alıyor. Ruhsal düzeyde ise stres, huzursuzluk, anksiyete ve depresyon gibi durumlar ortaya çıkabiliyor. Özellikle geceleri ekran ışıklarının melatonin üretimini baskılaması, uykuya dalma sürecini zorlaştırıyor.
Beyinde dopamin dengesi bozuluyor
Uzmanlar, telefon bağımlılığının nörobilimsel temeline de dikkat çekiyor. Çetin, “Sosyal medya bildirimleri, mesajlar ya da oyunlarda elde edilen küçük ödüller, beynin ödül sistemini tetikliyor. Bu da dopamin salınımına neden oluyor. Ancak sürekli bu uyarılara maruz kalınca, beynin dopamin reseptörleri duyarsızlaşıyor. Sonuç olarak kişi aynı etkiyi alabilmek için daha fazla kullanım yapıyor. Bu, klasik bir bağımlılık döngüsüdür” diye açıkladı.
Riski nasıl anlayabilirsiniz?
Bağımlılık riskini değerlendirmek için kullanılabilecek araçlardan biri, Prof. Dr. Cemal Onur Noyan tarafından Türkçe’ye uyarlanan Akıllı Telefon Bağımlılığı Ölçeği Kısa Form. Bu ölçekte yer alan şu sorular, kişide bağımlılık olup olmadığını anlamada rehber niteliğinde:
- Akıllı telefon kullanmaktan dolayı planladığım işleri ertelerim mi?
- Telefon kullanırken derslerime, işime ya da ödevlerime odaklanamıyor muyum?
- Çevremdekiler telefonumu çok kullandığımı söylüyor mu?
Bu sorulara “katılıyorum” ya da “kesinlikle katılıyorum” şeklinde verilen yanıtlar, bağımlılık ihtimalini artırıyor.
Tedavi mümkün mu?
Çetin, tedavinin ilk adımının farkındalık olduğunu vurguluyor. “Kişinin kullanım alışkanlıklarını gözden geçirmesi, günlük ekran süresini sınırlamaya başlaması büyük önem taşıyor. Gerektiğinde bireysel ya da grup psikoterapi, hatta bazı durumlarda ilaç destekli tedavi de uygulanabiliyor” diyor.
Dengeli kullanım önerileri
Çetin, sağlıklı bir dijital yaşam için şu önerileri sunuyor:
- Telefon kullanımını amaçlı ve bilinçli hale getirin.
- Günde en az 30 dakika dışarıda yürüyüş ya da spor yapın.
- Aile ve arkadaşlarınızla geçirdiğiniz zamanda telefonu kenara bırakın.
- Yeni hobiler edinin: kitap okumak, müzik dinlemek, el sanatları gibi etkinlikler alternatif sunar.
- Gece yatmadan en az bir saat önce ekranlardan uzak durun.
Sonuç olarak, akıllı telefonlar hayatımızın vazgeçilmezi olsa da, aşırı kullanım ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor. Bilinçli kullanım, yalnızca bireysel verimliliği artırmakla kalmaz, fiziksel ve ruhsal sağlığı korumada da kilit rol oynuyor.
